Locatie langs de Leien

Het gerechtshof aan de Britselei maakt deel uit van een reeks monumentale burgerlijke gebouwen die in de tweede helft van de negentiende eeuw in Antwerpen werden opgetrokken, voornamelijk langs de Leien. Die laatsten werden aangelegd na de afbraak van de Spaanse omwalling in 1864. Naar Weens model kwamen langs die gordel verscheidene imposante gebouwen met een representatief karakter, met de nationale bank als een ander voorbeeld.

Ontwerpwedstrijd

Voordien vond het Antwerpse gerecht onderdak in het huidige postgebouw op de Groenplaats en in het stadhuis van Antwerpen. Toen die gebouwen te klein werden, besliste de provincieraad in 1866 een nieuw gerechtsgebouw op te richten op de gronden van de af te breken stadsvestingen. Een jaar later werd beslist om een internationale ontwerpwedstrijd te organiseren en nog een jaar later wees de jury Louis Baeckelmans aan als winnaar.

Om de wedstrijd te winnen was Baeckelmans spitsvondig uit de hoek gekomen. In haar rapport beoordeelde de jury uitvoerig en met veel lof zijn plattegronden. Maar voor de gevels en de dakopstanden had Baeckelmans twee voorstellen uitgewerkt.

Het eerste hield zich aan het vooropgestelde budget. Een citaat van de jury volstaat om de verwachtingen voor de representativiteit van het gerechtshof te begrijpen: “(…) dont la nudité banale est absolument incompatible avec la destination de l’édifice!”

Baeckelmans’ tweede voorstel was veel duurder en zou het budget overschrijden. Uiteindelijk adviseerde de jury dan ook om het budget te verhogen, zodat het meer representatieve voorstel kon gebouwd worden.

Bouw en inhuldiging (1871-1877)

Het gerechtsgebouw werd opgetrokken van 1871 tot 1877 in eclectische stijl met een neorenaissance-inslag. Het silhouet, de daken en het decor waren geïnspireerd op het Louvre in Parijs. In de inkomhal bevinden zich twee medaillons met de beeltenissen van de broers Baeckelmans.

Nog geen vier maanden na de eerstesteenlegging overleed de 36-jarige architect Louis Baeckelmans. Zijn oudere broer aanvaardde om zijn overleden broer op te volgen, maar niet zonder ook nog eens zijn stempel te drukken op de plannen.

Op 15 november 1877 werd het gebouw officieel ingehuldigd met een correctionele rechtszitting, maar het zou nog twee jaar duren voor het helemaal afgewerkt was.

Uitbreiding (1911, 1929)

In 1911 vonden de eerste belangrijke uitbreidingswerken plaats: het creëren van ruimte door het toevoegen van een derde bouwlaag.

In 1929 werd er voor de tweede keer uitgebreid, ditmaal met een aanzienlijke 6.600 vierkante meter extra ruimte als resultaat. Er werd een hele verdieping bijgebouwd en een ruime bibliotheek opgericht en een van de twee binnenkoeren werd overkoepeld. Waar vroeger de grote binnenkoer nog voor licht en lucht zorgde voor de aanpalende zittingszalen en lokalen kwam nu – tussen de salle des pas perdus en de Stockmansstraat – de griffie van de rechtbank van eerste aanleg. Opvallend is dat ondanks al die uitbreidingen het gerechtshof nog steeds overkomt als één geheel; één paleis.

Sinds die laatste verbouwingswerken zijn er geen grote verbouwingen meer geweest. Sommige delen van de rechtbank (politierechtbank, hof van beroep, arbeidsrechtbank …) verhuisden (al dan niet tijdelijk) naar andere locaties, zodat verdere uitbreidingen niet nodig waren. Ondanks de vele ingrepen door de jaren heen bleven een aantal delen van het gebouw, zoals de majestueuze assisenzaal, nagenoeg in hun originele staat bewaard.

Beschermd als monument (1997)

Door zijn historische en artistieke waarde werd het oude gerechtshof op 14 juli 1997 beschermd. De historische publieke zones en zittingszalen worden als zeer waardevol beschouwd.

Renovatie en restauratie van de buitenschil (2006-2012)

Tussen 2006 en 2012 werden de daken, de kroonlijsten en de gevels van het gebouw aangepakt.

Omdat de gevels beschermd zijn, gebeurde dat na een historisch en materiaaltechnisch onderzoek en in overleg met de erfgoedconsulent van de Vlaamse Gemeenschap. De gevels zijn rijkelijk versierd, met obelisken aan de hoofdingang, Griekse sfinxen, zwaarden, stenen wetstafels, weegschalen, een schild met Medusahoofd, bronzen vrouwenbeelden en sculpturen.

De keuze voor de restauratie viel op reinigingstechnieken die het historische bouwmateriaal sparen en herhaald kunnen worden zonder dat het monument aftakelt. De oude zandstraaltechniek is helemaal voorbijgestreefd. De combinatie van baksteen en blauwe hardsteen in banden en het speciale voegwerk maakten het reinigingsproces nog ingewikkelder.

Ten slotte werden ook conserveringstechnieken toegepast, zodat de natuursteen, het staal- en koperwerk en de andere bouwonderdelen bewaard blijven voor de toekomst.