Tervuren
AfricaMuseum en park

Momenteel restaureert de Regie der Gebouwen het standbeeld van een Afrikaanse olifant (Leuvensesteenweg) en de voetgangers- en fietsersbrug aan de Keizerinnedreef in het park van Tervuren. Deze restauratiewerken worden mogelijk gemaakt dankzij de financiering van de Nationale Loterij. 

Restauratie, renovatie en uitbreiding museum

Beschermd als monument

Het AfricaMuseum maakt deel uit van ons kunstpatrimonium en moet behouden blijven voor toekomstige generaties.

Het museumgebouw (dat ontworpen werd door de Franse architect Charles Girault) en de omgeving zijn beschermd als monument en als landschap. Het interieur van de benedenverdieping is ook beschermd, net als het originele meubilair. De historische tentoonstellingskasten zijn dan ook opnieuw opgenomen in de scenografie van het vernieuwde museum.

Tijdelijke vereniging

De Regie der Gebouwen stelde de multidisciplinaire tijdelijke vereniging Stéphane Beel Architecten + Origin Architecture and Engineering + Niek Kortekaas + Michel Devisgne + Arup NL + BB + RCR + Daidalos aan. Dat team stond in voor het moderniseren, restaureren en aanpassen van de infrastructuur, meer bepaald van het museumgebouw. Zij stelden ook een masterplan op met een langetermijnvisie voor de omgeving van het museum.

In die tijdelijke vereniging bracht elke partner zijn specialiteit in: architectuur (Stéphane Beel Architecten), restauratie (Origin Architecture & Engineering), scenografie (Niek Kortekaas), landschapsontwerp (Michel Desvigne Paysagiste), stabiliteit (Arup), technieken (studiebureau RCR), akoestiek en bouwfysica (Daidalos Peutz) en projectmanagement (BureauBouwtechniek).

Over de werken

Het AfricaMuseum/Koninklijk Museum voor Midden-Afrika heeft ervoor gekozen om de restauratie, renovatie en herinrichting van het bestaande museumgebouw gelijktijdig te laten uitvoeren met de bouw van het onthaalpaviljoen en de ondergrondse tentoonstellingsgalerij.

Het onthaalpaviljoen bestaat uit een benedenverdieping en één verdieping, zodat het harmonieus geïntegreerd is in de groene omgeving. Het is niet hoger dan het bestaande museumgebouw en is  aan de straatkant afgeboord door een rij bomen.

De onthaalfunctie, de lockers, de museumshop, de cafetaria werden uit het museumgebouw gehaald zodat het museumgebouw voor 100% gebruikt wordt voor de permanente tentoonstelling.

De lichte bouwstructuur en glazen vliesgevel benadrukken het respect voor de natuur en de omliggende historische gebouwen.  Het restaurant/brasserie op de eerste verdieping biedt een spectaculair zicht op het omliggende park, de in 2016 gerenoveerde fonteinvijver en het gerestaureerde museumgebouw.  De witte podia tussen het onthaalpaviljoen en het museumgebouw dienen als platform om bijvoorbeeld muziek in open lucht te spelen.

Via een brede imposante trap in wit zichtbeton daalt de bezoeker naar de ondergrondse verdiepingen. Het daglicht straalt via de verdiepte ‘Engelse’ koer in de lager gelegen niveaus.  Alle niveaus zijn toegankelijk voor personen met beperkte mobiliteit. Er is ook een refter voor schoolgroepen.

Het onthaalpaviljoen is via een ondergrondse galerij verbonden met het museumgebouw. De ondergrondse verbinding is 100 meter lang. Dit is de belangrijkste passage en zowel de in- als de uitgang voor de bezoekers.

Het verbindt het onthaalpaviljoen met het historisch museumgebouw. In de galerij is er één uitzonderlijke grote ruimte die dankzij een pivoterende wand (13 x 5 meter) in 1 of 2 stukken kan worden opgedeeld. Zo kan een zaal gecreëerd worden van 300 m² en 600 m². Daarnaast is er nog een flexibele ruimte die omgevormd kan worden tot auditorium of bijkomende tentoonstellingszaal.

De ondergrondse galerij is vergelijkbaar met een grote white box. Het minimalistisch ontwerp en de bewuste keuze voor wit voor zowel plafond, muur als gepolijste betonvloer creëert een unieke sfeer.

In de ondergrondse verbinding ontdekt u de prauw (22,5 meter en 3.500 kg) die reeds in februari 2016 werd binnengebracht omdat het daarna niet meer mogelijk was (geen voldoende toegangsopening meer).

Eén van de meest delicate opdracht was het doorboren van de fundering van het museumgebouw zodat de ondergrondse galerij en het museumgebouw met elkaar werden verbonden.  

De imposante paleisarchitectuur van het museumgebouw is respectvol behandeld en werd zoveel mogelijk tot haar oorspronkelijke toestand terug gebracht. De zichtassen zijn opnieuw vrijgemaakt en door het terug openmaken van de ramen wordt de beleving van het park van binnenuit versterkt.

De gevels van het museumgebouw zijn gereinigd en gerestaureerd.  De lichtstraten in de zinken daken zijn vernieuwd en voorzien van zonwering. Het dak is geïsoleerd en kreeg een nieuwe dakbedekking in zink of met leien.  Het houten buitenschrijnwerk werd gedecapeerd, gerestaureerd en in de oorspronkelijke kleur geschilderd.

De ramen zijn ontdubbeld waarbij stalen achterzetramen en achterzetdeuren werden geplaatst. Dit verbeterd in hoge mate de isolatiekwaliteit. Tussen de oude en nieuwe ramen is zonwering geplaatst.

Het parket is opgeschuurd en geboend. De muurschilderingen en muurkaarten (Belgisch Congo) zijn gereinigd en waar nodig gerestaureerd. De oorspronkelijke sjabloonschildering in een parketzaal werd voor een stukje vrijgelegd en via de zeefdruktechniek gereconstrueerd in de volledige zaal.

Vloeren werden uitgebroken voor het aanleggen van hellende vlakken voor personen met beperkte mobiliteit. Marmeren vloeren en wanden zijn gerestaureerd.

De geklasseerde vitrinekasten zijn ter plaatse gerestaureerd. In de marmerzalen werden ze op een technische sokkel geplaatst zodat de modernste technieken (elektriciteit, multimedia, klimaatregeling) konden worden geïntegreerd. De verlichting is in de bovensokkel geplaatst. De vitrines zijn aangevuld met nieuwe vitrines waardoor een hedendaags modulair systeem wordt bekomen.

Een van de meest spectaculaire interventie in het museumgebouw is het uitdiepen van de binnenkoer.  Hierdoor stroomt meer licht in de kelderverdieping waarlangs de bezoeker het museumgebouw betreedt.

Dankzij de restauratie, renovatie en uitbreiding wordt het museum helemaal aangepast aan de noden en behoeften van de 21ste eeuw.

Bekroond met Publica Awards

In 2019 werd de renovatie en restauratie van het AfricaMuseum bekroond met twee Publica Awards, de prijzen voor de beste overheidsprojecten. De Regie der Gebouwen en het AfricaMuseum gingen aan de haal met het goud in de categorie Heritage & Architecture, een eerste plaats die ze deelden met beeldsmederij De Maan in Mechelen. In diezelfde categorie wonnen ze ook de publieksprijs.

Geschiedenis

Tijdens de wereldtentoonstelling van 1897 was de Koloniale Tentoonstelling een enorm succes. Er werd beslist om de tentoonstelling om te vormen tot een permanent museum en een wetenschappelijke instelling: Le musée du Congo was geboren.

Lees meer over de geschiedenis van het AfricaMuseum

Ligging en stijl

Leopold II had een voorliefde voor grootse, monumentale gebouwen. Het is dan ook niet verwonderlijk dat het hele Park van Tervuren doet denken aan Versailles. Groot is het in ieder geval: de site bestaat uit vijf bouwwerken en het Park van Tervuren is 207 hectare groot.

Lees meer over de ligging en stijl van het Koninklijk Museum voor Midden-Afrika

Restauratie standbeeld van een Afrikaanse olifant

Het standbeeld van een Afrikaanse olifant uit gewapend beton werd vervaardigd door Albéric Collin (1886-1962) voor de wereldtentoonstelling van 1935 in Brussel. In 1938 werd het overgebracht naar Tervuren en op een ijzerzandstenen sokkel geplaatst aan de Leuvensesteenweg.

Doorheen de jaren raakte het beeld beschadigd, vooral door de interne wapening die corrodeert en uitzet. Hierdoor zijn er verschillende barsten ontstaan, die nog zijn verergerd door waterinsijpelingen en vries- en dooicycli.

In augustus 2022 werd de restauratiestudie opgestart. Deze hield een kunsthistorisch onderzoek in met daarenboven een analyse van de beschadigingen, een onderzoek naar de metaalstructuur, de verankeringen, de afwerklaag en het voegwerk, enz. 

De studie resulteerde in een concreet voorstel van aanpak voor de restauratie. Op basis hiervan werd een aanbestedingsdossier opgemaakt voor de restauratiewerken zelf. 

De restauratiewerken zijn in december 2023 gestart. Na een winterstop werden de werken in maart 2024 weer hervat. Ze zullen tegen september 2024 voltooid zijn. 

De bedoeling van de restauratie is om maximaal gebruik te maken van de originele materialen en technieken, maar ook om de duurzaamheid van het beeld te verbeteren door het bijvoorbeeld beter bestand te maken tegen weersinvloeden. 

Barsten, scheuren en lacunes in het beeld worden hersteld. De corrosie op blootliggende wapening wordt verwijderd en er wordt een corrosiebescherming voorzien. 

Oude herstelmortels en voegen die barsten vertonen of die esthetisch storend zijn, worden verwijderd en vervangen door materialen die qua textuur en kleur aansluiten bij het originele uitzicht van het beeld en de sokkel. 

Het beeld werd in het verleden meermaals overschilderd. Deze verflagen worden verwijderd omdat deze enerzijds niet dampdoorlatend genoeg zijn en anderzijds de details en de textuur van het beeld afvlakken. Er wordt een nieuwe, dampdoorlatende verflaag voorzien. 

Onderdelen aan het beeld die een risico op afbreken inhouden, worden voorzien van bijkomende wapening. Ook de lacune aan de slurf wordt hersteld. Op oude archiefbeelden is immers te zien dat deze oorspronkelijk eindigde in een krul. 

De sokkel van het beeld wordt gereinigd, ontbrekende stenen worden terug geplaatst en lacunes opgevuld.

Deze restauratie is mogelijk dankzij de financiering van de Nationale Loterij. 

Omdat het beeld beschermd is als monument, gebeurt de restauratie in nauw overleg met het Vlaams Agentschap Onroerend Erfgoed.

Restauratie brug Keizerinnedreef

Op 15 mei 2023 ging de Regie der Gebouwen van start met de restauratie van de voetgangers- en fietsersbrug aan de Keizerinnedreef in het park van Tervuren. De bedoeling is om enerzijds het oorspronkelijke uitzicht ervan te behouden en anderzijds de stabiliteit en veiligheid te verbeteren.

Deze restauratie is mogelijk dankzij de financiering van de Nationale Loterij. 

De brug dateert van 1896 en maakt deel uit van de Keizerinnedreef, die evenwijdig loopt met het kanaal dat de twee grote vijvers in het park van Tervuren met elkaar verbindt. 
De brug bevindt zich op de aslijn van het gebouw van het AfricaMuseum, die loodrecht op de Leuvensesteenweg is ingeplant. Deze vormt ook de hoofdas van de symmetrische Franse tuinen die in 1895 door Elie Lainé werden ontworpen.  

De brug is beschermd als monument. Ze heeft een lengte van bijna 20 meter en een breedte van meer dan 10 meter. 

Doorheen de jaren zijn er zichtbare sporen van verwering aan de brug gekomen en de huidige structuur voldoet niet meer aan de noodzakelijke eisen rond veiligheid en stabiliteit. Daarom is de brug sinds enkele jaren niet meer toegankelijk voor vrachtverkeer en voertuigen, en enkel nog voor fietsers, brommers en voetgangers. 

De restauratie van de brug omvat:

• De restauratie van de brughoofden, die bestaan uit een kern van bakstenen en een afwerking  in beige kalksteen en blauwe hardsteen. De stenen werden schoongemaakt en waar nodig werden beschadigingen hersteld en kapotte stenen en voegen vervangen.
• De restauratie van de originele kolommen en liggers en het toevoegen van nieuwe kolommen en liggers om de stabiliteit en veiligheid te verbeteren. 
• De vervanging van de funderingen van de brug. Hiervoor moest  een deel van de vijver drooggelegd worden met een waterkering.
• De restauratie van de gietijzeren borstweringen. Deze werden ontmanteld en in een atelier gerestaureerd. Voor de veiligheid wordt er extra valbeveiliging aangebracht in de vorm van een discreet draadnet uit inox.
• De vernieuwing van het wegdek, die vroeger uit een houten beplanking bestond. Er wordt een metalen beplanking voorzien met een fijne korrel, in een kleur die aanleunt bij de dolomiet van de parkpaden. Het middenpad wordt voorzien van cementbetonverharding, die zal aansluiten op de bestaande asfaltverharding van de Keizerinnedreef voor een betere berijdbaarheid. De voetpaden aan weerszijden van het middenpad worden drempelloos aangesloten op de bestaande parkpaden in dolomiet. 
• Het verven van de metalen onderdelen van de brug in een lichte, grijze kleur.  Dit komt overeen met de oorspronkelijke kleur op basis van historische kleuronderzoek.

De brug zal in de loop van september 2024 weer in gebruik genomen kunnen worden. Net als vroeger mogen enkel (brom)fietsers en voetgangers er gebruik van maken. Sporadisch verkeer van lichte voertuigen zal in geval van noodzaak (vb. voor onderhoudswerken in het park) wel mogelijk zijn. 

Restauratie Leuvense Poort en een deel van de omheiningsmuur

In december 2023 startte een vooronderzoek voor de restauratie van de Leuvense Poort aan het park van Tervuren, evenals voor een deel van de omheiningsmuur die is afgebrokkeld (beide dateren van de 17de eeuw). 

De Leuvense Poort zal tijdens dit vooronderzoek steeds toegankelijk blijven voor voetgangers en fietsers. 

Het vooronderzoek zal voltooid zijn in 2024 en dienen als basis voor de opmaak van de overheidsopdracht voor de uitvoering van de restauratiewerken.

Restauratie Hobégebinte (Afrikapaleis)

De Regie der Gebouwen heeft in juni 2021 het Hobégebinte op het binnenplein van het Afrikapaleis in het Park van Tervuren laten demonteren. 

Het Hobégebinte is een decoratief houten gebinte in art-nouveaustijl dat ontworpen werd door Georges Hobé ter gelegenheid van de wereldtentoonstelling in 1897. Oorspronkelijk bevond het gebinte zich in het Afrikapaleis (het voormalige Koloniënpaleis), maar in 1981 werd het gedemonteerd en opgesteld in open lucht op het binnenplein van het gebouw. Datzelfde jaar werd het gebinte ook officieel beschermd als monument. 

Omdat het gebinte door de weersinvloeden van de afgelopen 40 jaar in slechte staat verkeerde en te kampen had met stabiliteitsproblemen, werd het preventief gedemonteerd om verdere schade te voorkomen, en dit in overleg met het Agentschap Onroerend Erfgoed. De maar liefst 670 verschillende onderdelen zijn driedimensioneel in kaart gebracht en zijn voortaan droog gestockeerd. 

Het doel is om op termijn het Hobégebinte te laten restaureren, opnieuw te monteren en het te beschermen tegen weersinvloeden. 

Het vooronderzoek voor de restauratie startte in september 2023. Het vooronderzoek wordt uitgevoerd door de firma Remmen, voor een bedrag van ongeveer 80.000 euro (inclusief btw).  

Momenteel is nog geen planning opgesteld voor de restauratiewerken zelf. Deze zal in nauw overleg met het Agentschap Onroerend Erfgoed gebeuren. 

Definitieve parking en vernieuwing hoofdtoegangspad

Als definitieve parking voor het AfricaMuseum werd de pendelparking aan de Tramterminus 44 in Wezembeek-Oppem uitgebreid. Het werd omgevormd tot een “Hoppinpunt”, een punt waar men eenvoudig kan overstappen van het ene vervoersmiddel naar het andere, dus van auto naar openbaar vervoer of fiets. Dit draagt bij aan een vlottere en duurzamere mobiliteit. 

Aan het Hoppinpunt kunnen 286 wagens parkeren en er zijn 300 fietsenstallingen voorzien. Zowel bezoekers van het AfricaMuseum als pendelaars kunnen er gebruik van maken. 

De werken voor het Hoppinpunt gingen van start in maart 2021 en werden eind 2023 voltooid. 

Ook het toegangspad dat het Hoppinpunt met het AfricaMuseum verbindt, werd vernieuwd. De verharding van het pad werd opgebroken en het werd heraangelegd met dolomiet en omzoomd met gras. Dankzij deze heraanleg is er nu een duidelijkere hoofdtoegang gecreëerd tot het park en het inkompaviljoen van het AfricaMuseum. Er werd op die manier ook gezorgd voor een logische verbinding tussen de verschillende infrastructuren op de site, met respect voor de historiek van de site en de groene omgeving.

Het volledige project werd uitgevoerd door De Werkvennootschap en gefinancierd door de Regie der Gebouwen en het Europees Fonds Voor Regionale Ontwikkeling (EFRO). De Regie der Gebouwen investeerde ongeveer 3,2 miljoen euro (btw inbegrepen). Het Europees Fonds Voor Regionale Ontwikkeling (EFRO) investeerde 597 373 euro.

Meer info op de website van De Werkvennootschap 

Restauratie van het standbeeld Virginius en Virginia

In 2020 liet de Regie der Gebouwen het bronzen standbeeld Virginius en Virginia in het Park van Tervuren restaureren. Begin mei 2020 werd het beeld weggehaald uit het park en overgebracht naar een atelier. Op 8 juli 2020 werd het beeld teruggeplaatst op zijn oorspronkelijke plaats op het grasveld naast het Afrikapaleis (het vroegere Koloniënpaleis).

Het beeld zelf werd volledig gereinigd en de afwerkingslaag, die niet origineel was, werd verwijderd. Daarna werd het beeld opnieuw gepatineerd en kreeg het een nieuwe beschermingslaag van was.

De bakstenen sokkel was in slechte staat omwille van waterinfiltratie. Hij werd volledig afgebroken en er werd een fundering gegoten. Op de fundering werd een nieuwe sokkel, gemaakt uit licht gewapend beton en afgewerkt met minerale verf, geplaatst. Het uitzicht van de nieuwe sokkel is volledig hetzelfde als de oude, maar door het gebruik van beton werd de waterdichtheid verbeterd.

Historische achtergrond

De oorspronkelijke titel van het beeld is “Virginius immolant sa fille” (Virginius offert zijn dochter op). Het werd ontworpen door beeldhouwster Elisa Bloch in 1886. De beeldhouwster beeldde in dit werk het tragische verhaal van Virginia af, zoals beschreven door de Romeinse schrijver Livius.

Het beeld werd in 1897 samen met negentien andere beelden in het Park van Tervuren geplaatst. Ondanks de voorziene tijdelijke plaatsing is het nog altijd te bewonderen op het grasveld naast het Afrikapaleis.

Restauratie van de fonteinvijver

In mei 2016 rondde de Regie der Gebouwen de restauratie af van de grote fonteinvijver in het Park van Tervuren. Die heeft een oppervlakte van maar liefst 6.042 vierkante meter. De vijver kan vijf miljoen liter water bevatten.

Scheuren in de vijverkom, de ondergrondse gang en de ondergrondse pompkamer werden hersteld. Alles werd opnieuw waterdicht gemaakt. De beschermde arduinen dekstenen werden gereinigd en gerestaureerd. Er kwam een volledig nieuwe fonteininstallatie en een nieuw hydraulisch toegangsluik met een trap naar het ondergrondse gedeelte. Ook de industriële leegloopkraan werd vervangen.

Ook de fontein spuit weer, en dat tot achttien meter hoog. Het spuitpatroon, dat gebaseerd is op het oorspronkelijke historische model, is dat van de Franse lelie. 's Nachts zorgt de nieuwe verlichting voor een feeëriek geheel.

Eerdere werken

Lees meer over eerdere werken in het AfricaMuseum

Technische fiches

Masterplan, restauratie, renovatie en uitbreiding van het museum

Eigenaar: Belgische staat
Opdrachtgever: Regie der Gebouwen
Eindgebruiker: AfricaMuseum
Studieteam: tv Stéphane Beel Architecten + Origin Architecture and Engineering + Niek Kortekaas + Michel Desvigne + Arup NL + Bureau Bouwtechniek + RCR + Daidalos Peutz
Aannemer: nv Denys (Wondelgem)
Duur werken: oktober 2013-april 2018
Heropening museum: 9 december 2018
Beschikbare ruimte: ongeveer 11.000 m² (24 zalen en circulatieruimtes)
Globale investeringskost (bouw, honoraria en financiering): 66,5 miljoen euro

 

Restauratie van de fonteinvijver

Eigenaar: Belgische staat
Opdrachtgever: Regie der Gebouwen
Studie: Regie der Gebouwen
Kernboring: OREX Geotechnics
Bouwkundige restauratiewerken van de fontein: Denys nv

• Uitvoeringstermijn: april 2015-april 2016
• Kostprijs: ongeveer 900.000 euro (inclusief btw)

Fonteintechnieken: Automatic Spraying Systems

• Uitvoeringstermijn: maart 2015-mei 2016
• Kostprijs: ongeveer 162.000 euro (inclusief btw)

Kostprijs putboringswerken: ongeveer 12.500 euro (inclusief btw)

 

Restauratie standbeeld Virginius en Virginia

Eigenaar: Belgische staat
Bouwheer: Regie der Gebouwen
Aannemer: Remmen

Uitvoeringstermijn mei 2020 – juli 2020
Kostprijs: ongeveer 26.500 euro (inclusief btw)

 

Definitieve parking en vernieuwing hoofdtoegangspad

Eigenaars: Belgische staat (70%) en De Werkvennootschap (30%)
Aanbesteding studie en werken: De Werkvennootschap
Aannemer: Viabuild
Uitvoeringstermijn: maart 2021- eind 2023
Investering door de Regie der Gebouwen: ongeveer 3,2 miljoen euro 

 

Restauratie Hobégebinte (Afrikapaleis)

Eigenaar: Belgische staat
Bouwheer: Regie der Gebouwen
Voorafgaande opmeting in 3D: Topo4D 
Kostprijs opmeting: ongeveer 1.000 €, inclusief btw
Aannemer voor de demontage, inventarisatie en stockage: Renotec
Kostprijs demontage, inventarisatie en stockage: ongeveer 62.000 €, inclusief btw 
Studiebureau voor vooronderzoek restauratie: Remmen
Start vooronderzoek: september 2023
Kostprijs vooronderzoek: ongeveer 80.000 euro, inclusief btw 

 

Restauratie standbeeld van een Afrikaanse olifant

Opdrachtgever: Regie der Gebouwen
Studiebureau: Lapis Arte
Kostprijs van de studie: 17.000 euro, inclusief btw
Start van de studie: december 2023 (met een winterstop en hervatting in maart 2024)
Uitvoerder restauratiewerken: Lapis Arte
Einde van de restauratiewerken: september 2024
Kostprijs van de restauratiewerken: ongeveer 130.000 euro, inclusief btw

 

Restauratie brug Keizerinnedreef

Opdrachtgever: Regie der Gebouwen
Voorbereidende studie: Regie der Gebouwen
Aannemer: Monument Vandekerckhove
Start van de werken: mei 2023 
Einde van de werken: september 2024
Kostprijs van de werken: 1,5 miljoen euro, inclusief btw

 

Restauratie Leuvense Poort en deel omheiningsmuur

Opdrachtgever: Regie der Gebouwen
Vooronderzoek: Lapis Arte
Kostprijs vooronderzoek: ongeveer 60.500 euro, inclusief btw
Start van het vooronderzoek: december 2023
 

 

Laatste wijziging in augustus 2024.